بنام خدا
بسیاری از موفقیت ها و عدم موفقیت ها در جوامع ، معلول وجود دوستان شایسته و یا ناشایستی است که فرد برای خود انتخاب می کند. حال ببینیم چرا چنین است ؟ پاسخ این سئوال ، در یک کلام این است : چون نفس اثر پذیر است . از این رو اعمال و حرکات و افعال دوستان اثر مستقیم در روحیات و خلق و خوی اشخاص دارد ، به گونه ای که سهم زیادی از شخصیت انسان به واسطه معاشران و دوستان او شکل می گیرد. حتی بعضی از بزرگان اخلاق و اهل معرفت بر این باورند که نفس آدمی به حدّی اثر پذیر است که می تواند در یک برخورد کوتاه و با یک احوالپرسی و حتی از طریق یک نگاه با دیگران خو بگیرد.
در وصیت نامه ی دانشمند فرزانه مرحوم آیت الله شعرانی آمده است:
" شایسته است بر تو که از معاشرت های خالی از تعلیم با مردم بکاهی به ویژه با ثروتمندان و دنیا خواهان . باید آنچه را که آخرت را از یاد تو می برد و میل و رغبت به دنیا را در تو ایجاد می کند رها کنی و با صالحان و پارسایان و اهل عبادت همراه گردی . زیرا این عمل به طور کلی در تهذیب نفس مؤثراست. "
اینک بنگریم که امام خمینی در رابطه با تأثیر دیگران در نفس آدمی چه می گوید: " نکته ی مهّمه ی نهی از مجالست با اهل معصیت یا نهی از نشستن در مجلسی که معصیت خدا در او می شود یانهی از مُوادّه ( دوستی ) و مخالطه و آمیزش با دشمنان خدا ، تأثیر اخلاق و حالات و اعمال آنهاست در انسان ، و از اینها بالاتر تأثیر در قلب ، اعمال خود انسان است که با اندک مداومت و مراقبتی از اعمال سیّئه ، قلب تأثّر شدید پیدا می کند و تنزّه از آن و تنزیه قلب با سالهای دراز ممکن نشود و میسور نگردد. "
خلاصه ی سخن ایشان با بیانی ساده تر چنین است که : دوستی و همنشینی با بی دینان و یا افراد فاسد و اهل گناه و معصیت آنچنان تأثیر بدی دارد که نه تنها حالات و اعمال انسان بلکه قلب انسان را مستقیماً دگرگون می کند به طوری که پاک شدن از آن خصلت های ناپسند به راحتی ممکن نیست و به زمان طولانی نیاز دارد.
در روایات به این نکته یعنی اثر پذیری نفس از دیگران اشاره شده و سفارش گردیده که با چه کسانی باید معاشرت و نشست و برخاست داشت و از چه کسانی باید اجتناب ورزید.
به این سخن گهربار از امام علی علیه السلام توجه کنیم که فرمود:
لا تَصحَبِ الشَّریرَ فَاِنََّّ طَبعَکَ یَسرَقُ شَرّاً وَ أَنتَ لا تَعلَم ( 1)
از مصاحبت و دوستی با مردم شرور و فاسد بپرهیز؛ زیرا طبیعت تو به صورت ناخودآگاه بدی و ناپاکی را از طبع منحرف او می دزدد، در حالی که خود نیز از آن بی خبری .
و نیز همان حضرت می فرماید :" همنشینی و دوستی باعث سوء ظن به اَخیار و خوبان می شود و همنشینی با خوبان و مؤمنان ، تو را جزء خوبان می کند. "
از طرف دیگر اسلام بر معاشرت و دوستی با انسانهای مؤمن و شایسته ای که موجب صلاح و رستگاری خواهد شد تأکید بسیار نموده است.
حضرت امام زین العابدین علیه السلام می فرماید:
مُجالَسُةُ الصالِحینَ داعیَِةٌ اِلیَ الصَّلاح( 2)
همنشینی با نیکان و صالحان – به خودی خود – آدمی را به نیکی و صلاح فرا می خواند.
وَ قالَ الحَوارِیوُّن لِعیسی علیه السلام مَن نُجالِسُ؟ فَقالَ مَن یُذَکِّرُکُمُ اللهَ رُویَتُهُ و یَزیدُ فی عِلمِکُم مَنطِقُهُ و یَرغَبُکُم فی الخِرَةِ عَمَلُه ( 3)
حواریون از حضرت عیسی علیه السلام سئوال کردند با که معاشرت کنیم؟ آن حضرت فرمود : با کسانی که نگاه کردن به آنها شما را به یاد خدا بیندازد و سخن گفتن آنها دانش شما را بیفزاید و کردار آنها رغبت شما را به آخرت زیادتر کند.
لقمان حکیم به فرزندان خود سفارش می کند : فرزندم همنشین عالمان باش و به آنان نزدیک شو و به زیارت آنها برو؛ شاید شباهتی به آنان پیدا کنی ، و با آنها باش.
این مطلب که انسان – از هر گروه و صاحب هر ایده ای که باشد – به واسطه ی دوستی و معاشرت با دیگران ، از آنها رنگ و بو گرفته و شبیه آنان خواهد شد ؛ چیزی است که همگان کم و بیش از آن آگاهند و چه بسا که نمونه های عینی آن را نیز در اطراف خویش سراغ دارند. نیازی نیست که برا ی توضیح این مطلب راه دوری برویم . اگر تاریخ سالیان اخیر را ورق بزنیم بخصوص در جریان انقلاب اسلامی – قبل و بعد از پیروزی و در ادامه ی آن در جنگ تحمیلی – چه بسیار کسانی را می بینیم که از کوچه و خیابان به میدان مبارزه و جهاد کشیده شدند و در اثر مجالست با مردان الهی به بالاترین پله نردبان ترقی یعنی " شهادت" در راه خدا نائل شدند . واضح است که همه ی این رشادت ها در سایه ی محبت و دوستی با عالمان و برجستگان اهل معرفت و به ویژه الهام و نَفَس قدسی و ملکوتی امام راحل به عنوان رهبر انقلاب اسلامی ایران به دست آمد.
پی نوشت ها::
1:شرح نهج البلاغه ، ابن ابی الحدید، ج20 ، ص272
2:بحارالانوار – ج 1 ، ص141
3:بحارالانوار ج 74 ، ص 188
